Capella - Hệ sao đôi màu vàng sáng nhất trên bầu trời đêm
 |
| Hệ sao đôi Capella. Credit : Atlas of the Universe. |
Khoa học về sao Capella
Hầu hết những ngôi sao trên bầu trời đêm mà ta quan sát được bằng mắt thường đều là những ngôi sao đơn, nhưng Capella thì là một hệ sao đôi. Hệ sao đôi nầy gồm sao Capella A và Capella B, chúng tương tác lẫn nhau và đều có kích thước lớn hơn 10 lần so với đường kính của Mặt Trời. Ánh sáng từ hai ngôi sao này phát ra lần lượt gấp 80 lần và 50 lần so với ánh sáng phát ra từ Mặt Trời.
Capella A và Capella B đều là những ngôi sao khổng lồ màu vàng và đang ở gần cuối giai đoạn bình thường của chúng. Capella A nặng gấp hai lần và Capella B nặng gấp nửa lần so với Mặt Trời. Thành phần của chúng vẫn còn non trẻ nên làm cho sự đốt cháy nhiên liệu trong lõi của nó diễn ra nhanh hơn. Hai ngôi sao nầy đang ở trong giai đoạn chuyển tiếp từ sao khổng lồ vàng trở thành sao khổng lồ đỏ - to hơn hiện nay. Tuy là to hơn và nặng hơn nhưng nhiệt độ của chúng tương đương với Mặt Trời, nên chúng là loại quang phổ G.
Hệ sao đôi mà chúng ta gọi là sao Capella là ngôi sao sáng thứ 6 trên bầu trời đêm với độ sáng biểu kiến được những nhà thiên văn học đo lường là +0,08 - đây là độ sáng và thứ hạng được tính tổng lại từ hai ngôi sao A và B.
Cách đây khoảng 210 ngàn năm, Capella là ngôi sao sáng nhất trên bầu trời đêm, tiếp theo là sao Aldebaran vào khoảng 160 ngàn năm trước. Trước Capella, Canopus là ngôi sao sáng nhất trên bầu trời đêm.
Làm thế nào để tìm ra sao Capella ?
Sao Capella có thể nhìn thấy trên bầu trời đêm hầu hết mọi thời gian trong năm. Tuy nhiên thời gian tốt nhất để quan sát nó là vào mùa đông, lúc này nó xuất hiện ở bầu trời buổi tối, còn mùa hè thì nó xuất hiện trên bầu trời sáng sớm. Capella là ngôi sao sáng nhất trong chòm sao có hình ngũ giác, đó là chòm sao Auriga (Ngự Phu) - người đánh xe ngựa. Từ Capella trong tiếng Latin có nghĩa là "người trông giữ dê", ngôi sao này thường được gọi là Ngôi sao dê (Goat Star).
Bạn có thể sử dụng hai ngôi sao Dubhe và Megrez từ nhóm sao Bắc Đẩu - 7 ngôi sao sáng của chòm sao Ursa Major (Đại Hùng) và nối chúng thành một đường thẳng rồi kéo dài qua hướng tây để bắt gặp sao Capella.
 |
| Hình minh họa bởi Stellarium. |
Hay là từ thanh kiếm của Orion (đây là ba thiên thể nằm hơi vuông góc so với thắt lưng của Orion, tinh vân Orion là thiên thể nằm chính giữa ba thiên thể này), đi qua ngôi sao giữa của thắt lưng Orion, đi qua đỉnh đầu của chàng thợ săn Orion rồi thẳng hướng đến sao Capella.
 |
| Hình minh họa bởi Stellarium. |
Lịch sử và thần thoại của sao Capella và chòm sao Auriga
Đối với một chòm sao lớn nhưng chỉ có một ngôi sao sáng như vậy thì những câu chuyện thần thoại về nó là ít. Chòm sao này được liên tưởng đến vị thần biển Posideon trong thần thoại Hy Lạp (vị thần biển trong thần thoại La Mã là Neptune). Những câu chuyện khác thì gắn Auriga cho Erichthonius - vị vua xứ Athens - người đã phát minh ra cỗ xe ngựa kéo. Auriga dường như đã gắn liền với những người mục đồng và đàn chiên, cho nên "người chăn giữ dê" là tên hiệu thích hợp để gán cho nó.
 |
| Chòm sao Auriga được vẽ bởi họa sĩ người Anh Sidney Hall. Nguồn : Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Tải hình gốc. |
Richard Hinkley Allen trong cuốn sách Star Names nổi tiếng của ông đã cho biết người Ả Rập cổ đại đã gọi Capella là "người cưỡi cỗ xe" (The Driver) với ngụ ý rằng ngôi sao này là một người chăn chiên cưỡi cỗ xe dẫn theo bầy chiên của mình đi khắp bầu trời, bầy chiên này có thể là cụm sao Pleiades ở gần đó, tuy nhiên bầy chiên này có thể là lạc đà dùng để thay thế cho cừu hoặc dê để phù hợp với nền văn hóa Ả Rập. Còn trong nền văn hóa Ai Cập cổ đại, sao Capella xuất hiện trên bầu trời tượng trưng cho một con mèo được ướp xác.
Anh Tuấn Nguyễn dịch từ EarthSky
