Aldebaran - Con mắt đỏ rực lửa của con bò vàng Taurus
Reddish Aldebaran - con mắt rực lửa của chòm sao Taurus (Bò vàng) là một ngôi sao lớn và đang trên con đường đến cái chết. Đường kính của nó gấp khoảng 35 đến 40 lần so với Mặt Trời, nếu đặt Aldebaran vào vị trí của Mặt Trời thì đường kính của nó có thể kéo dài đến quỹ đạo của hành tinh Mộc.
Thông tin khoa học về Aldebaran
Đây là ngôi sao khổng lồ loại K5 màu cam. Nó phát sáng gấp khoảng 153 lần so với độ sáng của Mặt Trời mặc dù nhiệt độ bề mặt của nó thấp hơn Mặt Trời (4000 độ K so với 5800 độ K của Mặt Trời).
Khi quan sát trên bầu trời đêm, sao Aldebaran và cụm sao Hyades nằm rất gần nhau. Nhưng trên thực tế chúng không hề liên quan nhau, Aldebaran cách chúng ta 65 năm ánh sáng và Hyades cách chúng ta đến 150 năm ánh sáng.
Quan sát Aldebaran
Aldebaran thật dễ dàng để tìm thấy, nó thường được xem là con mắt rực lửa của con bò vàng Taurus. Aldebaran là một phần của nhánh sao hình chữ V trong chòm sao này.
Bạn có thể xác định ra Aldebaran bằng cách sử dụng chòm sao Orion (Thợ săn) nổi bật. Hãy kéo một đường thẳng từ 3 ngôi sao thẳng hàng của chàng thợ săn Orion lên trên bên trái (khi quan sát từ hướng đông), bạn sẽ thấy được một ngôi sao đỏ cam - đó là Aldebaran.
Aldebaran là ngôi sao sáng thứ 14 trên bầu trời đêm và quan sát tốt nhất trên bầu trời mùa đông với bầu trời mùa xuân. Vào đầu tháng 12, nó mọc lên trên bầu trời ngay sau khi Mặt Trời lặn và có thể quan sát suốt đêm. Ba tháng sau đó, nó mọc cao ở hướng đông bắc sau khi hoàng hôn và ở trên bầu trời cho đến nửa đêm rồi dần lặn xuống ở chân trời tây. Vào đầu tháng 5, nó xuất hiện ở thấp gần chân trời hướng tây ngay sau khi hoàng hôn và ở đó không quá 1 tiếng rồi lặn xuống. Trước khi kết thúc tháng 5, nó biến mất hoàn toàn khỏi bầu trời buổi chiều và nhanh chóng trở lại bầu trời bình minh vào giữa tháng 6.
Lịch sử và truyền thuyết về Aldebaran
Aldebaran được cho là con mắt đỏ rực của con bò vàng Taurus vì ánh sáng màu đỏ cam nổi bật của nó, nó cũng được vinh danh là một trong Bốn ngôi sao Hoàng gia thời Ba Tư cổ đại, ba ngôi sao còn lại là Regulus thuộc chòm sao Leo (Sư tử), Antares thuộc chòm sao Scorpius (Bò cạp) và Fomalhaut thuộc chòm sao Piscis Austrinus (Cá phương nam).
Từ "aldebaran" trong tiếng Ả Rập có nghĩa là người đi theo (the follower), vì ngôi sao này đi theo cụm sao Pleiades (Bảy chị em) trên bầu trời. Theo Richard Hinckley Allen trong cuốn sách Tên gọi của những vì sao kinh điển của mình, tên aldebaran được gọi cho cả cụm sao Hyades gần đó.
Trong thần thoại Hindu, Aldebaran được xem như là một người phụ nữ trẻ đẹp tên là Rohini, cô biến hóa thành con linh dương và chạy theo người cha phóng đãng của mình, cha của cô đã biến hóa thành con nai với tên gọi Mriga. Nhiều nền văn minh cổ đại tin rằng có sự liên quan giữa những ngôi sao và những cơn mưa, theo một câu chuyện của Dakota Sioux rằng Aldebaran là một ngôi sao từ tầng trời xuống Trái Đất để giết chết một con rắn và dẫn đến sự hình thành sông Mississippi.
Theo một lưu ý của nhà khoa học Jack Eddy, ông cho rằng người Mỹ cổ đại đã dùng Big Horn Medicine Wheel - một vòng tròn cổ đại bằng đá trên một đỉnh núi ở Wyoming như là đài quan sát để thấy Aldebaran mọc lên trước Mặt Trời vào tháng 6 để dự đoán Hạ chí.
Có một điều thú vị rằng, trong khoảng 2 triệu năm sau, tàu Pioneer 10 của Mỹ sẽ đi sâu vào trong không gian vũ trụ và sẽ vượt qua khỏi Aldebaran (chỉ là tính toán trên lý thuyết thôi).
Aldebaran có tọa độ : Xích kinh 4h 35m 55s và xích vĩ 16°30’35″.
 |
| Aldebaran và Mặt Trời. Credit : Wikimedia Commons. |
Thông tin khoa học về Aldebaran
Đây là ngôi sao khổng lồ loại K5 màu cam. Nó phát sáng gấp khoảng 153 lần so với độ sáng của Mặt Trời mặc dù nhiệt độ bề mặt của nó thấp hơn Mặt Trời (4000 độ K so với 5800 độ K của Mặt Trời).
Khi quan sát trên bầu trời đêm, sao Aldebaran và cụm sao Hyades nằm rất gần nhau. Nhưng trên thực tế chúng không hề liên quan nhau, Aldebaran cách chúng ta 65 năm ánh sáng và Hyades cách chúng ta đến 150 năm ánh sáng.
Quan sát Aldebaran
Aldebaran thật dễ dàng để tìm thấy, nó thường được xem là con mắt rực lửa của con bò vàng Taurus. Aldebaran là một phần của nhánh sao hình chữ V trong chòm sao này.
Bạn có thể xác định ra Aldebaran bằng cách sử dụng chòm sao Orion (Thợ săn) nổi bật. Hãy kéo một đường thẳng từ 3 ngôi sao thẳng hàng của chàng thợ săn Orion lên trên bên trái (khi quan sát từ hướng đông), bạn sẽ thấy được một ngôi sao đỏ cam - đó là Aldebaran.
 |
| Hình minh họa bởi Stellarium. |
Aldebaran là ngôi sao sáng thứ 14 trên bầu trời đêm và quan sát tốt nhất trên bầu trời mùa đông với bầu trời mùa xuân. Vào đầu tháng 12, nó mọc lên trên bầu trời ngay sau khi Mặt Trời lặn và có thể quan sát suốt đêm. Ba tháng sau đó, nó mọc cao ở hướng đông bắc sau khi hoàng hôn và ở trên bầu trời cho đến nửa đêm rồi dần lặn xuống ở chân trời tây. Vào đầu tháng 5, nó xuất hiện ở thấp gần chân trời hướng tây ngay sau khi hoàng hôn và ở đó không quá 1 tiếng rồi lặn xuống. Trước khi kết thúc tháng 5, nó biến mất hoàn toàn khỏi bầu trời buổi chiều và nhanh chóng trở lại bầu trời bình minh vào giữa tháng 6.
 |
| Hình vẽ chòm sao Taurus. Aldebaran được đánh dấu là con mắt phải của con bò. Tác giả : Sidney Hall (1788 - 1831). Nguồn : Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Xem hình lớn (3637 × 2546 px, - 5,86 MB). |
Lịch sử và truyền thuyết về Aldebaran
Aldebaran được cho là con mắt đỏ rực của con bò vàng Taurus vì ánh sáng màu đỏ cam nổi bật của nó, nó cũng được vinh danh là một trong Bốn ngôi sao Hoàng gia thời Ba Tư cổ đại, ba ngôi sao còn lại là Regulus thuộc chòm sao Leo (Sư tử), Antares thuộc chòm sao Scorpius (Bò cạp) và Fomalhaut thuộc chòm sao Piscis Austrinus (Cá phương nam).
Từ "aldebaran" trong tiếng Ả Rập có nghĩa là người đi theo (the follower), vì ngôi sao này đi theo cụm sao Pleiades (Bảy chị em) trên bầu trời. Theo Richard Hinckley Allen trong cuốn sách Tên gọi của những vì sao kinh điển của mình, tên aldebaran được gọi cho cả cụm sao Hyades gần đó.
Trong thần thoại Hindu, Aldebaran được xem như là một người phụ nữ trẻ đẹp tên là Rohini, cô biến hóa thành con linh dương và chạy theo người cha phóng đãng của mình, cha của cô đã biến hóa thành con nai với tên gọi Mriga. Nhiều nền văn minh cổ đại tin rằng có sự liên quan giữa những ngôi sao và những cơn mưa, theo một câu chuyện của Dakota Sioux rằng Aldebaran là một ngôi sao từ tầng trời xuống Trái Đất để giết chết một con rắn và dẫn đến sự hình thành sông Mississippi.
Theo một lưu ý của nhà khoa học Jack Eddy, ông cho rằng người Mỹ cổ đại đã dùng Big Horn Medicine Wheel - một vòng tròn cổ đại bằng đá trên một đỉnh núi ở Wyoming như là đài quan sát để thấy Aldebaran mọc lên trước Mặt Trời vào tháng 6 để dự đoán Hạ chí.
Có một điều thú vị rằng, trong khoảng 2 triệu năm sau, tàu Pioneer 10 của Mỹ sẽ đi sâu vào trong không gian vũ trụ và sẽ vượt qua khỏi Aldebaran (chỉ là tính toán trên lý thuyết thôi).
Aldebaran có tọa độ : Xích kinh 4h 35m 55s và xích vĩ 16°30’35″.
Anh Tuấn Nguyễn theo Larry Sessions và Deborah Byrd/EarthSky
