Bầu trời trong tuần từ 21/12 tới 27/12/2014 - Bầu trời đêm Giáng sinh
Hãy cùng quan sát bầu trời tuần lễ chót cùng của tháng 12 năm 2014 với những thiên thể sáng chói cùng những kỳ quan huyền ảo của bầu trời đêm bạn nhé, đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh và cũng là tuần lễ cuối cùng của năm 2014, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá.
Tuần này bạn sẽ quan sát được các thiên thể của mùa đông như chòm sao Orion cùng sao sáng Sirius, nhóm sao Lục giác mùa đông và Tam giác mùa đông, cùng cụm sao Pleiades và cụm sao Hyades.
Chủ nhật, 21/12/2014.
Xin chào Ngày đông chí năm 2014. Bình minh tới trễ và hoàng hôn tới sớm, ngày ngắn hơn và đêm dài hơn. Đó là Ngày đông chí đối với chúng ta, những người sống ở bắc bán cầu. Trong khi đó ở nam bán cầu thì hôm nay là ngày có ngày dài nhất và đên ngắn nhất. Không có vấn đề gì đối với bạn, đây chỉ là một mốc đánh dấu ngày ngắn nhất ở bắc bán cầu mà thôi. Từ hôm sau trở đi, ngày sẽ dần dài hơn và đêm sẽ dần ngắn hơn.
Đông chí năm 2014 sẽ diễn ra đồng thời trên toàn thế giới vào một thời điểm, lúc 23:03 ngày 21/12/2014 (giờ UTC), tức là 06:03 ngày 22/12/2014 (giờ Sài Gòn). Đó là thời điểm Mặt Trời đạt đến điểm xa nhất về phía nam trong năm nay trên bầu trời của chúng ta.
Thứ hai, 22/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Hành tinh Mộc sẽ tỏa sáng về phía tây của chòm sao Leo (Sư Tử) từ 9 giờ tối với độ sáng biểu kiến là –2,4 rồi nó sẽ lên cao trên bầu trời vào lúc 3 giờ sáng. Bạn hãy quan sát hành tinh Mộc qua ống kính thiên văn để thấy được đĩa hành tinh dài 42" của nó.
Qua năm mới 2015, hành tinh Mộc sẽ dần trở lại bầu trời buổi tối và rời xa dần chòm sao Leo mà tiến tới gần chòm sao Cancer (Con cua). Ngày 8/1 năm sau, bạn sẽ thấy Mặt Trăng giao hội cùng với hành tinh Mộc trên bầu trời hướng đông từ 10 giờ khuya. Ngày 7/2, hành tinh Mộc sẽ đạt vị trí xung đối, hành tinh khí khổng lồ sẽ đạt vị trí gần Trái Đất nhất và bề mặt của nó được chiếu sáng đầy đủ nhất bởi Mặt Trời vào lúc 01:09. Đây là thời gian tốt nhất để chụp hình và quan sát hành tinh Mộc. Một chiếc kính thiên văn cỡ vừa sẽ cho bạn thấy chi tiết về bề mặt của nó, khi quan sát qua ống nhòm bạn sẽ thấy được bốn vệ tinh lớn nhất của nó.
Thứ ba, 23/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Mặc dù hành tinh Thổ đang chuyển động ra xa vị trí nằm đối diện ở phía bên kia của Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất từ ngày 18/11/2014, nhưng bạn vẫn có thể quan sát được nó nhanh chóng trước khi Mặt Trời mọc nếu bạn có một bầu trời hướng đông thật thoáng đãng.
Nếu bạn muốn quan sát hành tinh Thổ vào những buổi sáng sớm mùa đông lạnh giá này, hãy chuẩn bị cho mình một địa điểm có thể quan sát được thấp ở gần chân trời hướng đông, thí dụ như một đỉnh tháp cao không có đèn hay là ở đồng trống mênh mông. Hành tinh Thổ với độ sáng biểu kiến là -0,74 sẽ mọc lên từ chân trời hướng đông vào sau 5 giờ sáng, nếu có thể, bạn sẽ quan sát một ngôi sao màu đỏ cam thấp hơn hành tinh Thổ, là sao Antares - sao sáng nhất của chòm sao Scorpius (Bò cạp). Hành tinh Thổ sẽ nhanh chóng trở lại bầu trời buổi tối và sẽ đạt vị trí xung đối vào ngày 23/5 năm sau. Một chiếc kính thiên văn cỡ vừa sẽ cho bạn thấy chi tiết về bề mặt của nó, khi quan sát qua ống nhòm bạn sẽ thấy được vành đai của nó.
Thứ tư, 24/12/2014.
Chúc mừng Giáng sinh an lành, bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Chòm sao Orion với ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau làm cho chòm sao này trở nên nổi bật và dễ nhận biết. Ba ngôi sao này tượng trưng cho thắt lưng của chàng thợ săn, nhưng bạn cũng có thể tưởng tượng nó như là cái nơ xinh xắn trên những hộp quà Giáng sinh.
Chòm sao này tượng trưng cho một chàng thợ săn, và bên dưới chàng là hai chú chó săn trung thành luôn theo bước. Chòm sao Orion sẽ mọc lên từ chân trời hướng đông sau 8 giờ tối và sau đó một tiếng thì hai chú chó săn trung thành sẽ mọc lên. Đối với hầu hết các chòm sao khác chỉ có một ngôi sao sáng nổi trội, thì chòm sao Orion (Thợ săn) có tới hai ngôi sao sáng, đó là Rigel và Betelgeuse. Sao Rigel là sao sáng nhất chòm sao Thợ săn và là ngôi sao sáng thứ bảy trên bầu trời đêm với độ sáng biểu kiến là +0,13, trong khi sao Betelgeuse là sao sáng thứ nhì của chòm sao Orion và sáng thứ chín trên bầu trời đêm với độ sáng biểu kiến là +0,42. Bạn thậm chí có thể quan sát được hai ngôi sao này trong một đêm trăng sáng. Hai ngôi sao sáng này nằm đối diện nhau qua thắt lưng của chàng thợ săn Orion hay ta vừa nói bên trên là cái nơ xinh xắn trên những hộp quà Giáng sinh.
Thứ năm, 25/12/2014.
Chúc mừng Giáng sinh an lành, bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Nếu bạn muốn tìm kiếm một ngôi sao sáng rực rỡ để chào mừng Thiên Chúa Giáng sinh, bạn sẽ không sai vào đâu được khi bắt ngay cho mình ngôi sao Sirius thuộc chòm sao Canis Major (Chó lớn). Đây là ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm và nó sẽ tỏa sáng với độ sáng biểu kiến là –1,5, nó mọc lên bầu trời hướng đông từ 7 giờ tối - tức là sau 1 tiếng kể từ khi chòm sao Orion (Thợ săn) mọc lên hướng đông rồi sẽ lặn vào 5 giờ sáng trong khi chòm sao Thợ săn lặn trước đó 1 tiếng rồi.
Trở về xứ Ai Cập thời cổ đại, nếu nó mọc lên trước lúc bình minh thì tức là mùa lũ của sông Nile sắp sửa tới. Cái tên Sirius là phiên bản Latin hóa từ tiếng Hy Lạp là "seirios", nghĩa là thiêu đốt, ý muốn đề cập tới độ sáng rực rỡ của nó.
Thứ sáu, 26/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Cứ hằng năm và khoảng thời gian này và vào khoảng nửa đêm, bạn sẽ dễ dàng tìm thấy Lục giác mùa đông rộng lớn và tỏa rất sáng ở hướng đông của bầu trời. Đây là nhóm sao (asterism) được tạo nên từ 7 ngôi sao sáng của 6 chòm sao xung quanh gần đó. Bẩy ngôi sao này bao gồm ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm Sirius từ chòm sao Canis Major (Chó lớn), sao Procyon trong chòm sao Canis Minor (Chó nhỏ), sao Pollux và Castor của chòm sao Gemini (Hai anh em), sao Capella thuộc chòm sao Auriga (Người đánh xe), sao Aldebaran của chòm sao Taurus (Bò vàng) và cuối cùng là sao Rigel đến từ chòm sao Orion (Thợ săn).
Ngoài ra, nếu bạn quan sát được nhóm sao Lục giác mùa đông thì bạn không thể nào bỏ qua nhóm sao Tam giác mùa đông. Tam giác mùa đông được tạo nên bởi 3 ngôi sao sáng : ngôi sao Sirius của chòm sao Canis Major (Chó lớn), ngôi sao Procyon của chòm sao Canis Minor (Chó nhỏ), cùng ngôi sao sáng thứ 10 trên bầu trời thuộc chòm sao Orion (Thợ săn) là sao Betelgeuse màu cam. Bộ ba thiên thể tạo nên tam giác này cũng không phải là một chòm sao (constellation) mà chúng là một nhóm sao (asterism), tức là chúng có hình dạng dễ nhận biết nhưng không phải là một chòm chính thức.
Thứ bảy, 27/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Hai trong số các thiên thể sâu nổi bật nhất trên bầu trời là cụm sao Pleiades và cụm sao Hyades.
Cụm sao Pleiades - được biết đến với cái tên cụm sao Thất Nữ hoặc M45 - là thiên thể có thể quan sát được ở hầu hết những nơi có sự có mặt của con người. Thất Nữ có hình dạng như một nhóm sao màu xanh sáng mờ. Với khoảng cách 440 năm ánh sáng từ Trái Đất chúng ta, Pleiades là một trong những cụm sao mở gần nhất và sáng nhất có thể quan sát bằng mắt thường. Cụm sao này chứa khoảng 1000 ngôi sao trẻ, nóng và có màu xanh được hình thành cách đây khoảng 100 triệu năm. Xem thêm.
Trong khi cụm sao Hyades với hình dạng chữ V ở khoảng cách 150 triệu năm ánh sáng so với Trái Đất. Tuổi đời của nó trước đây được cho là 100 triệu năm, tuy nhiên người ta đã tìm thấy sao khổng lồ đỏ có tuổi thọ 700 triệu năm trong cụm sao này, nên các nhà khoa học tin rằng nó đã được hình thành trong một đám tinh vân bụi khí cách đây khoảng 700 triệu tới 800 triệu năm.
 |
| Bầu trời trong tuần từ 21/12 tới 27/12/2014 |
Tuần này bạn sẽ quan sát được các thiên thể của mùa đông như chòm sao Orion cùng sao sáng Sirius, nhóm sao Lục giác mùa đông và Tam giác mùa đông, cùng cụm sao Pleiades và cụm sao Hyades.
 |
| Quan sát bầu trời Đêm Giáng Sinh - Mùa sao sáng |
Chủ nhật, 21/12/2014.
Xin chào Ngày đông chí năm 2014. Bình minh tới trễ và hoàng hôn tới sớm, ngày ngắn hơn và đêm dài hơn. Đó là Ngày đông chí đối với chúng ta, những người sống ở bắc bán cầu. Trong khi đó ở nam bán cầu thì hôm nay là ngày có ngày dài nhất và đên ngắn nhất. Không có vấn đề gì đối với bạn, đây chỉ là một mốc đánh dấu ngày ngắn nhất ở bắc bán cầu mà thôi. Từ hôm sau trở đi, ngày sẽ dần dài hơn và đêm sẽ dần ngắn hơn.
 |
| Ngày và đêm trên Trái Đất vào thời điểm đông chí, lúc 23:03 ngày 21/12/2014 (giờ UTC), tức là 06:03 ngày 22/12/2014 (giờ Sài Gòn). Lúc này Mặt Trời đang mọc lên từ phía đông của nước Nga, Trung Quốc, Việt Nam, phía tây nước Mã Lai, Nam Dương và phía đông Ấn Độ Dương, buổi trưa trên Thái Bình Dương và hoàng hôn ở phía tây Mỹ châu. Hình minh họa bởi : Earth and Moon Viewer. |
Đông chí năm 2014 sẽ diễn ra đồng thời trên toàn thế giới vào một thời điểm, lúc 23:03 ngày 21/12/2014 (giờ UTC), tức là 06:03 ngày 22/12/2014 (giờ Sài Gòn). Đó là thời điểm Mặt Trời đạt đến điểm xa nhất về phía nam trong năm nay trên bầu trời của chúng ta.
Thứ hai, 22/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Hành tinh Mộc sẽ tỏa sáng về phía tây của chòm sao Leo (Sư Tử) từ 9 giờ tối với độ sáng biểu kiến là –2,4 rồi nó sẽ lên cao trên bầu trời vào lúc 3 giờ sáng. Bạn hãy quan sát hành tinh Mộc qua ống kính thiên văn để thấy được đĩa hành tinh dài 42" của nó.
 |
| Nhìn về hướng đông từ 11 giờ khuya để quan sát hành tinh Mộc tỏa sáng cúng sao Regulus của chòm sao Leo (Sư Tử). Hình minh họa : Roen Kelly/Astronomy. |
Qua năm mới 2015, hành tinh Mộc sẽ dần trở lại bầu trời buổi tối và rời xa dần chòm sao Leo mà tiến tới gần chòm sao Cancer (Con cua). Ngày 8/1 năm sau, bạn sẽ thấy Mặt Trăng giao hội cùng với hành tinh Mộc trên bầu trời hướng đông từ 10 giờ khuya. Ngày 7/2, hành tinh Mộc sẽ đạt vị trí xung đối, hành tinh khí khổng lồ sẽ đạt vị trí gần Trái Đất nhất và bề mặt của nó được chiếu sáng đầy đủ nhất bởi Mặt Trời vào lúc 01:09. Đây là thời gian tốt nhất để chụp hình và quan sát hành tinh Mộc. Một chiếc kính thiên văn cỡ vừa sẽ cho bạn thấy chi tiết về bề mặt của nó, khi quan sát qua ống nhòm bạn sẽ thấy được bốn vệ tinh lớn nhất của nó.
Thứ ba, 23/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Mặc dù hành tinh Thổ đang chuyển động ra xa vị trí nằm đối diện ở phía bên kia của Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất từ ngày 18/11/2014, nhưng bạn vẫn có thể quan sát được nó nhanh chóng trước khi Mặt Trời mọc nếu bạn có một bầu trời hướng đông thật thoáng đãng.
Nếu bạn muốn quan sát hành tinh Thổ vào những buổi sáng sớm mùa đông lạnh giá này, hãy chuẩn bị cho mình một địa điểm có thể quan sát được thấp ở gần chân trời hướng đông, thí dụ như một đỉnh tháp cao không có đèn hay là ở đồng trống mênh mông. Hành tinh Thổ với độ sáng biểu kiến là -0,74 sẽ mọc lên từ chân trời hướng đông vào sau 5 giờ sáng, nếu có thể, bạn sẽ quan sát một ngôi sao màu đỏ cam thấp hơn hành tinh Thổ, là sao Antares - sao sáng nhất của chòm sao Scorpius (Bò cạp). Hành tinh Thổ sẽ nhanh chóng trở lại bầu trời buổi tối và sẽ đạt vị trí xung đối vào ngày 23/5 năm sau. Một chiếc kính thiên văn cỡ vừa sẽ cho bạn thấy chi tiết về bề mặt của nó, khi quan sát qua ống nhòm bạn sẽ thấy được vành đai của nó.
Thứ tư, 24/12/2014.
Chúc mừng Giáng sinh an lành, bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Chòm sao Orion với ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau làm cho chòm sao này trở nên nổi bật và dễ nhận biết. Ba ngôi sao này tượng trưng cho thắt lưng của chàng thợ săn, nhưng bạn cũng có thể tưởng tượng nó như là cái nơ xinh xắn trên những hộp quà Giáng sinh.
 |
| Hình minh họa từ video Hướng dẫn Quan sát bầu trời tháng 12 bởi HAAC. |
Chòm sao này tượng trưng cho một chàng thợ săn, và bên dưới chàng là hai chú chó săn trung thành luôn theo bước. Chòm sao Orion sẽ mọc lên từ chân trời hướng đông sau 8 giờ tối và sau đó một tiếng thì hai chú chó săn trung thành sẽ mọc lên. Đối với hầu hết các chòm sao khác chỉ có một ngôi sao sáng nổi trội, thì chòm sao Orion (Thợ săn) có tới hai ngôi sao sáng, đó là Rigel và Betelgeuse. Sao Rigel là sao sáng nhất chòm sao Thợ săn và là ngôi sao sáng thứ bảy trên bầu trời đêm với độ sáng biểu kiến là +0,13, trong khi sao Betelgeuse là sao sáng thứ nhì của chòm sao Orion và sáng thứ chín trên bầu trời đêm với độ sáng biểu kiến là +0,42. Bạn thậm chí có thể quan sát được hai ngôi sao này trong một đêm trăng sáng. Hai ngôi sao sáng này nằm đối diện nhau qua thắt lưng của chàng thợ săn Orion hay ta vừa nói bên trên là cái nơ xinh xắn trên những hộp quà Giáng sinh.
Thứ năm, 25/12/2014.
Chúc mừng Giáng sinh an lành, bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Nếu bạn muốn tìm kiếm một ngôi sao sáng rực rỡ để chào mừng Thiên Chúa Giáng sinh, bạn sẽ không sai vào đâu được khi bắt ngay cho mình ngôi sao Sirius thuộc chòm sao Canis Major (Chó lớn). Đây là ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm và nó sẽ tỏa sáng với độ sáng biểu kiến là –1,5, nó mọc lên bầu trời hướng đông từ 7 giờ tối - tức là sau 1 tiếng kể từ khi chòm sao Orion (Thợ săn) mọc lên hướng đông rồi sẽ lặn vào 5 giờ sáng trong khi chòm sao Thợ săn lặn trước đó 1 tiếng rồi.
 |
| Sao Sirius hay còn có tên Việt ngữ là sao Thiên Lang, là sao Alpha của chòm sao Chó lớn. Tác giả : AstroBob. |
Trở về xứ Ai Cập thời cổ đại, nếu nó mọc lên trước lúc bình minh thì tức là mùa lũ của sông Nile sắp sửa tới. Cái tên Sirius là phiên bản Latin hóa từ tiếng Hy Lạp là "seirios", nghĩa là thiêu đốt, ý muốn đề cập tới độ sáng rực rỡ của nó.
Thứ sáu, 26/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Cứ hằng năm và khoảng thời gian này và vào khoảng nửa đêm, bạn sẽ dễ dàng tìm thấy Lục giác mùa đông rộng lớn và tỏa rất sáng ở hướng đông của bầu trời. Đây là nhóm sao (asterism) được tạo nên từ 7 ngôi sao sáng của 6 chòm sao xung quanh gần đó. Bẩy ngôi sao này bao gồm ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm Sirius từ chòm sao Canis Major (Chó lớn), sao Procyon trong chòm sao Canis Minor (Chó nhỏ), sao Pollux và Castor của chòm sao Gemini (Hai anh em), sao Capella thuộc chòm sao Auriga (Người đánh xe), sao Aldebaran của chòm sao Taurus (Bò vàng) và cuối cùng là sao Rigel đến từ chòm sao Orion (Thợ săn).
 |
| Những chòm sao mùa đông. Tác giả : Phillip Chee. |
Ngoài ra, nếu bạn quan sát được nhóm sao Lục giác mùa đông thì bạn không thể nào bỏ qua nhóm sao Tam giác mùa đông. Tam giác mùa đông được tạo nên bởi 3 ngôi sao sáng : ngôi sao Sirius của chòm sao Canis Major (Chó lớn), ngôi sao Procyon của chòm sao Canis Minor (Chó nhỏ), cùng ngôi sao sáng thứ 10 trên bầu trời thuộc chòm sao Orion (Thợ săn) là sao Betelgeuse màu cam. Bộ ba thiên thể tạo nên tam giác này cũng không phải là một chòm sao (constellation) mà chúng là một nhóm sao (asterism), tức là chúng có hình dạng dễ nhận biết nhưng không phải là một chòm chính thức.
Thứ bảy, 27/12/2014.
Đây là tuần lễ có ngày lễ Giáng sinh, vì thế bạn hãy quan sát những thiên thể sáng và đặc trưng của bầu trời đêm mùa đông lạnh giá. Hai trong số các thiên thể sâu nổi bật nhất trên bầu trời là cụm sao Pleiades và cụm sao Hyades.
 |
| Cụm sao Pleiades và cụm sao Hyades trong chòm sao Taurus (Bò vàng). Bản quyền hình ảnh : The Holland Observatory Website. |
Cụm sao Pleiades - được biết đến với cái tên cụm sao Thất Nữ hoặc M45 - là thiên thể có thể quan sát được ở hầu hết những nơi có sự có mặt của con người. Thất Nữ có hình dạng như một nhóm sao màu xanh sáng mờ. Với khoảng cách 440 năm ánh sáng từ Trái Đất chúng ta, Pleiades là một trong những cụm sao mở gần nhất và sáng nhất có thể quan sát bằng mắt thường. Cụm sao này chứa khoảng 1000 ngôi sao trẻ, nóng và có màu xanh được hình thành cách đây khoảng 100 triệu năm. Xem thêm.
Trong khi cụm sao Hyades với hình dạng chữ V ở khoảng cách 150 triệu năm ánh sáng so với Trái Đất. Tuổi đời của nó trước đây được cho là 100 triệu năm, tuy nhiên người ta đã tìm thấy sao khổng lồ đỏ có tuổi thọ 700 triệu năm trong cụm sao này, nên các nhà khoa học tin rằng nó đã được hình thành trong một đám tinh vân bụi khí cách đây khoảng 700 triệu tới 800 triệu năm.
Anh Tuấn Nguyễn
