Khi nào là thời gian thích hợp để quan sát Sao Hỏa trong năm 2014 ?
 |
| Sao Hỏa trên đỉnh núi Rainier. Đây là lúc Sao Hỏa đạt đối lập với Trái Đất vào năm 2003. Tác giả : Michael Williams. Xem trên Flickr. |
Chừng nào bạn sẽ bắt đầu quan sát Sao Hỏa ? Câu trả lời là ngay hôm nay. Bạn hãy xem lịch trình của Sao Hỏa trên bầu trời đêm từ nay cho đến tháng 4 nhé.
Tháng 1/2014. Sao Hỏa vào tháng 1 đang dần sáng hơn và gây sự chú ý trên bầu trời trước bình minh. Nó mọc lên từ nửa đêm vào giữa tháng 1 và dần đi lên cao trên bầu trời khi bình minh gần đến. Nó sẽ tỏa sáng ở gần ngôi sao Spica của chòm sao Virgo (Xử Nữ) và nó sáng hơn sao Spica.
 |
| Sao Hỏa gần sao Spica của chòm sao Virgo vào 2 giờ sáng ngày 15/1/2014. Hình minh họa bởi Stellarium. |
Tháng 2/2014. Sao Hỏa vẫn nằm ở khu vực chòm sao Xử Nữ và gần ngôi sao sáng Spica. Vào đầu tháng 2 Sao Hỏa sẽ mọc lên từ 11 giờ khuya và rồi vào cuối tháng 2 nó sẽ mọc lên từ 10 giờ khuya. Sao Hỏa sẽ đạt điểm cao nhất trên bầu trời vào khoảng 1 tiếng trước khi bình minh đến vào đầu tháng và khoảng 2 tiếng trước khi bình minh đến vào cuối tháng. Ngày hạ chí ở bắc bán cầu của Sao Hỏa sẽ diễn ra vào ngày 15/2.
 |
| Mặt Trăng tỏa sáng gần sao Spica của chòm sao Virgo và Sao Hỏa vào nửa đêm 19/2/2014. Hình minh họa bởi Stellarium. |
Tháng 3/2014. Sao Hỏa vẫn còn gần sao Spica và nằm trong chòm sao Virgo. Sao Hỏa sẽ mọc lên bầu trời từ khoảng 10 giờ tối vào đầu tháng 3 và khoảng 9 giờ tối vào cuối tháng 3. Nó sẽ bắt đầu chuyển động ngược từ ngày 1/3, đây là một dấu hiệu cho biết pha đối lập của nó đang đến gần.
Tháng 4/2014. Sao Hỏa sẽ đạt vị trí đối lập vào ngày 8/4/2014, lúc này nó sẽ nằm trong chòm sao Xử Nữ, nó nằm đối diện với Mặt Trời trên bầu trời đêm của Trái Đất. Trái Đất sẽ nằm giữa Mặt Trời với Sao Hỏa và chúng nằm thẳng hàng với nhau. Khi quan sát ở Trái Đất, bạn sẽ thấy Sao Hỏa mọc lên từ hướng đông ngay khi Mặt Trời lặn ở hướng tây của bầu trời. Nó tỏa rất sáng và có màu sắc đỏ đặc trưng. Như vậy tháng 4 là tháng thích hợp nhất trong năm 2014 để quan sát hành tinh đỏ. Bạn hãy quan sát qua kính thiên văn, hành tinh đỏ sẽ xuất hiện to lớn hơn trong ống kính của bạn vì khoảng cách giữa Sao Hỏa và chúng ta sẽ gần nhau hơn. Lúc này cực bắc của Sao Hỏa sẽ nghiêng 22 độ về phía Trái Đất, đây là mùa hè trên Sao Hỏa nên phần băng giá trên đỉnh cực của nó sẽ thu hẹp lại.
 |
| Ngay từ khi Mặt Trời vừa lặn xuống ở chân trời hướng tây thì Sao Hỏa đã mọc lên từ chân trời hướng đông. Hình minh họa bởi Stellarium. |
Tại sao Sao Hỏa lại quan sát tốt nhất vào tháng 4 năm nay ? Sao Hỏa sẽ quan sát được tốt nhất cứ mỗi khoảng 2 năm Trái Đất, lúc này là lúc Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và Sao Hỏa hay còn gọi Sao Hỏa đạt vị trí đối lập. Lần đối lập tiếp theo của Sao Hỏa là vào 4 giờ sáng ngày 8/1/2014 (giờ Việt Nam).
 |
| Đây là vị trí của các hành tinh vào thời điểm diễn ra pha đối lập của Sao Hỏa. Trái Đất được ký hiệu là hình tròn màu xanh dương với dấu thập đang nằm giữa Mặt Trời và Sao Hỏa là hành tinh được ký hiệu hình tròn với biểu tượng ♂. Hình ảnh bởi Fourmilab. |
Quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời gần hơn quỹ đạo của Sao Hỏa quanh Mặt Trời cho nên chúng ta di chuyển quanh Mặt Trời sẽ nhanh hơn Sao Hỏa. Trái Đất sẽ gặp mặt Sao Hỏa cứ mỗi 780 ngày một lần - tức là ít hơn 2 năm. Mỗi lần gặp mặt nhau như vậy thì Trái Đất sẽ nằm giữa Mặt Trời và Sao Hỏa và hiện tượng này được gọi là pha đối lập (opposition) của Sao Hỏa.
Vì quỹ đạo của hai hành tinh là không như nhau nên thời điểm gặp mặt của chúng cũng sẽ không giống nhau, sau lần đối lập tháng 4/2014 này thì lần đối lập tiếp theo sẽ là vào tháng 5/2016. Một thời gian dài như vậy nên pha đối lập của Sao Hỏa là một hiện tượng thú vị.
 |
| Hình minh họa bởi Sydney Observatory. |
Chú thích hình bên trên : Vòng tròn bên trong tượng trưng cho quỹ đạo của Trái Đất và vòng bên ngoài là Sao Hỏa. Khi quỹ đạo Sao Hỏa ở gần Mặt Trời vào năm 2003 chúng ta có pha đối lập gần của Sao Hỏa trong khi vào năm 2012 thì Sao Hỏa ở quá xa Mặt Trời nên pha đối lập xa của Sao Hỏa lúc đó không gây ấn tượng nhiều. Năm 2014 Sao Hỏa ở gần hơn và nhận được nhiều ánh sáng Mặt Trời hơn, và vào năm 2018 thì nó nằm rất gần với Mặt Trời.
Chù kỳ đối lập gần và đối lập xa của Sao Hỏa cách nhau khoảng 15 - 17 năm. Đối lập gần là khi Sao Hỏa ở gần Mặt Trời và nó nhận được nhiều ánh sáng Mặt Trời hơn, pha đối lập gần của Sao Hỏa gần đây nhất diễn ra vào 28/8/2003 và lần tiếp theo là vào 27/7/2018. Năm 2012 là đối lập xa nhất của Sao Hỏa.
Năm 2014 này Sao Hỏa sẽ gần Mặt Trời hơn và sẽ tỏa sáng hơn so với năm 2012, nhưng nó không phải là nhất vì lần gần nhất và tỏa sáng nhất sẽ diễn ra vào năm 2018. Tức là lần đối lập này Sao Hỏa sẽ không sáng bằng lần đối lập năm 2016 và 2018.
Bạn vẫn có thể quan sát tốt Sao Hỏa sau pha đối lập tháng 4 này. Sao Hỏa sẽ tiếp tục mọc lên từ hướng đông bắc và tỏa sáng suốt bầu trời mùa hè. Cuối năm nay Sao Hỏa sẽ mờ nhạt hơn nhiều nhưng vẫn có thể quan sát bằng mắt thường, nó sẽ nằm ở chân trời hướng tây bắc ngay sau khi Mặt Trời lặn và nó cũng nhanh chóng lặn theo chỉ sau vài giờ nằm thấp ở chân trời.
Anh Tuấn Nguyễn dịch từ EarthSky
