Bầu trời trong tuần từ 4/1 tới 10/1/2015
Hãy cùng quan sát bầu trời tuần lễ thứ nhì của tháng 1 năm 2015 với những thiên thể sáng chói cùng những kỳ quan huyền ảo của bầu trời đêm bạn nhé. Tuần này bạn sẽ quan sát được trăng tròn tháng 11 âm lịch, cụm sao Pleiades phương nam, Mặt Trăng giao hội với hành tinh Mộc, sự trở lại bầu trời trước bình minh của hành tinh Thổ và sao chổi C/2014 Q2 (Lovejoy).
Chủ nhật, 4/1/2015.
Nếu bạn bỏ lỡ cực điểm mưa sao băng Quadrantid vào rạng sáng 4/1 thì vào rạng sáng 5/1 bạn có thể quan sát lại nó nhưng với số lượng ít hơn, và rạng sáng 5/1 thì có sự xuất hiện của Mặt Trăng cho nên nó sẽ ảnh hưởng ít nhiều tới buổi quan sát của bạn. Mưa sao băng Quadrantid là một cơn mưa sao băng trên mức trung bình với lượng sao băng lên đến 40 sao/giờ. Cơn mưa sao băng này thường diễn ra từ ngày 1/1 đến 5/1 và năm nay đạt cực điểm là vào rạng sáng 4/1.
Khác với những cơn mưa sao băng khác trong năm với thời gian cực điểm kéo dài nhiều ngày, thời gian cực điểm của mưa sao băng Quarantid thì ngắn và lần này nó xảy ra vào lúc 2 giờ trưa ngày 4 tháng 1 năm 2015 (giờ Sài Gòn), cho nên bạn sẽ không quan sát được vào lúc nó có nhiều sao băng nhất mà bạn chỉ có thể quan sát được trước giờ cực đại của nó, tức là rạng sáng ngày 4, hoặc quan sát vào ngày hôm sau với số lượng sao băng ít hơn.
Tâm điểm của trận mưa sao băng nằm ở khu vực bầu trời gần nhóm sao Bắc Đẩu thuộc chòm sao Ursa Major (Chú chó lớn) và ngôi sao sáng Arcturus của chòm sao Bootes (Thợ săn gấu), nếu như bạn quan sát bầu trời trước năm 1922 thì những vệt sao băng sẽ tỏa ra từ chòm sao cũ là Quadrans Muralis. Chòm sao này được đề ra bởi nhà thiên văn học người Pháp tên Jerome Lalande vào năm 1795 và nó được sử dụng cho tới khi Hiệp hội Thiên văn Quốc tế cho ra mắt danh sách 88 chòm sao hiện đại vào năm 1922, và Quadrans Muralis không có tên trong danh sách này.
Ngoài ra, vào lúc 1 giờ 37 phút trưa ngày 4 tháng 1 năm 2015, địa cầu của chúng ta nằm gần với Mặt Trời nhất trên quỹ đạo năm nay của nó ở khoảng cách là 0,98 AU. Khoảng cách này gần hơn 3% so với khoảng cách trung bình trong năm của chúng, có xảy ra chuyện này là do quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời là một đường oval chớ không phải một đường tròn hoàn hảo.
Trái Đất hoàn thành một vòng quay quanh Mặt Trời trên đường oval đó và có lúc nó sẽ ra xa hay lại gần Mặt Trời nhất, và khoảng cách gần nhất giữa chúng trong năm 2015 thì rơi vào ngày 4 tháng 1 trong khi khoảng cách xa nhất giữa chúng trong năm 2015 là vào 19 giờ 41 phút ngày 7 tháng 7.
Vào lúc Trái Đất gần Mặt Trời nhất trong năm 2015 thì Mặt Trời nằm ở khu vực chòm sao Sagittarius (Người bắn cung). Mặt Trời bữa nay mọc vào lúc 6 giờ 12 phút sáng và lặn vào lúc 5 giờ 44 phút chiều. Và dĩ nhiên là điều này không ảnh hưởng gì nhiều tới thời tiết hay khí hậu trên địa cầu, nó chỉ gần vậy thôi. Khí hậu trên Trái Đất là do trục của Trái Đất nghiêng chớ không phụ thuộc vào khoảng cách xa hay gần giữa chúng.
1 AU (Astronomical unit) là đơn vị thiên văn, bằng với khoảng cách trung bình từ Trái Đất tới Mặt Trời, tức là 149,6 triệu cây số.
Thứ hai, 5/1/2015.
Trăng tròn tháng 11 âm lịch năm Giáp Ngọ sẽ xảy ra vào lúc 11 giờ 55 phút ngày 5 tháng 1. Nếu như không có tháng 9 nhuần âm lịch thì pha trăng tròn này đã là pha trăng tròn cuối cùng của năm Giáp Ngọ, và đây cũng là pha trăng tròn đầu tiên của năm 2015 dương lịch.
Vào thời điểm xảy ra pha trăng rằm, Mặt Trăng sẽ cách chúng ta 397 ngàn cây số. Nó sẽ mọc lên bầu trời vào lúc 6 giờ 5 phút chiều, lên cao nhất trên bầu trời vào nửa đêm và lặn đi vào lúc 5 giờ 47 sáng hôm sau, đều nằm trong chòm sao Gemini (Hai anh em).
Thứ ba, 6/1/2015.
Bữa nay Mặt Trời ở xích kinh 285°, tức là bước vào tiết khí Tiểu hàn. Tiểu hàn bắt đầu tức là tiết khí Đông chí kết thúc, ý nghĩa của tiết khí Tiểu hàn là rét nhẹ. Đây là một trong 6 tiết khí của mùa đông và là một trong 24 tiết khí trong năm theo văn hóa và lịch của Trung Quốc cũng như các nước chịu ảnh hưởng văn hóa từ nước này như Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên (Đại Hàn).
Thứ tư, 7/1/2015.
Nếu như bạn đã quá quen thuộc với cụm sao Pleiades thuộc chòm sao Taurus (Bò vàng) thì bây giờ bạn hãy làm quen với một Pleiades khác nữa, được gọi là Pleiades của phương nam. Nó là một cụm sao mở trong chòm sao Carina (Sống thuyền) với tên gọi chánh thức là IC 2602 hay cụm sao Theta Carinae. Cụm sao này được khám phá bởi nhà thiên văn học người Pháp tên Abbe Louis Lacalle ở Nam Phi vào năm 1751. Nó cách xa chúng ta chừng 479 năm ánh sáng và nó có thể được quan sát bằng mắt thường vì nó có độ sáng biểu kiến là +1,9.
Cụm sao này còn được gọi là cụm sao Theta Carinae vì ngôi sao sáng +2,74 độ này cũng thuộc cụm sao và nó là sao sáng nhất của cụm sao. Để tìm ra cụm sao này, bạn hãy nối một đường thẳng khá dài từ trung tâm của chòm sao Crux (Thập tự phương nam) được tạo nên bởi hai đường chéo của 4 ngôi sao trong chòm rồi nối tới sao Canopus thuộc chòm sao Carina (sao Canopus là sao sáng thứ nhì trên bầu trời đêm, sau sao Sirius). Nếu chia đường thẳng đó làm 7 phần thì từ sao Gacrux tới IC 2602 là 2 phần.
Vì xung quanh đây ít có sao sáng nổi bật, nên ít có thiên thể nào làm vật chỉ đường tới cụm sao. Nếu như bạn làm theo cách trên không được thì hãy nhìn về bầu trời hướng nam lúc 3 giờ rưỡi sáng trong những ngày từ nay tới 10 tháng 1, rồi cụm sao cách chân trời hướng nam khoảng 15 độ trời chính là IC 2602.
Chòm sao này nằm gần thiên cực nam cho nên nó sẽ hầu như không bao giờ mọc cao quá 40 độ so với chân trời hướng nam khi quan sát ở Việt Nam. Vậy nếu bạn muốn quan sát cụm sao này thì hãy về những nơi thoáng đãng chân trời hướng đông hoặc đứng trên cao, vì cụm sao nằm thấp rất khó quan sát.
Thứ năm, 8/1/2015.
Mặt Trăng sẽ giao hội với hành tinh Mộc vào lúc 12 giờ 38 trưa ngày 8 tháng 1, lúc này cả hai sẽ cách nhau chừng 4°. Vậy buổi tối nay bạn sẽ quan sát được chúng từ sau 8 giờ rưỡi tối ở trong chòm sao Leo (Sư tử), chúng lên cao nhất vào sau nửa đêm và vẫn còn ở cao hơn 30 độ so với chân trời hướng tây khi bình minh tới.
Mặt Trăng có độ sáng là -12,5 trong khi hành tinh Mộc có độ sáng là -2,5. Bạn hãy quan sát chúng qua ống dòm hay kính thiên văn để có cái nhìn rõ ràng hơn.
Thứ sáu, 9/1/2015.
Tháng 1 này sẽ cho bạn chứng kiến sự trở lại bầu trời buổi sáng trước bình minh của hành tinh Thổ. Bạn hãy dậy sớm vào những ngày đầu năm này, chạy một vòng cho ấm rồi nhìn về bầu trời hướng đông ở gần chân trời để quan sát một hành tinh đang tỏa sáng ở đó, nó có ánh sáng màu vàng trắng và không nhấp nháy nhưng các ngôi sao ở xung quanh. Sẽ là một khởi đầu tốt đẹp cho ngày làm việc của bạn.
Vào những ngày đầu tháng, hành tinh có vành đai này sẽ mọc lên bầu trời hướng đông từ 4 giờ sáng. Rồi tới ngày 16 tháng 1, hành tinh Thổ sẽ dần cao hơn và giao hội với Mặt Trăng vào bầu trời trước bình minh hôm đó ở chòm sao Libra (Cái cân). Sau đó nó sẽ dần di chuyển về hướng đông rồi sẽ vào khu vực chòm sao Scorpius (Bò cạp) vào cuối tháng. Độ sáng biểu kiến trung bình của nó trong cả tháng 1 này la +0,6.
Thứ bảy, 10/1/2015.
Sao chổi C/2014 Q2 (Lovejoy) có độ sáng biểu kiến lớn nhất trong năm là 4,4 vào ngày 10 và 11 tháng 1, nó cách Mặt Trời 1,3 AU, cách địa cầu 0,47 AU (1 AU xấp xỉ 149,6 triệu cây số). Nó sẽ xuất hiện cao 58° so với chân trời hướng đông khi màn đêm vừa buông xuống và sẽ đạt vị trí cao nhất là 82° so với chân trời hướng nam vào 20 giờ rưỡi rồi sẽ thấp dần cho tới 1 giờ 27 sáng 11 tháng 1 khi nó cao 19° so với chân trời hướng tây.
Bạn đừng nhầm lẫn giữa sao chổi C/2014 Q2 (Lovejoy) và 4 sao chổi khác được khám phá bởi nhà thiên văn học Terry Lovejoy là C/2013 R1 (Lovejoy) được quan sát dễ dàng bằng mắt thường vào hai tháng cuối năm 2013, C/2011 W3 (Lovejoy) được phát hiện vào tháng 11 năm 2011 và nó đi qua vành nhật hoa của Mặt Trời, C/2007 K5 (Lovejoy) được khám phá vào tháng 5 năm 2007 và C/2007 E2 (Lovejoy) cũng được khám phá vào năm 2007 nhưng tháng 3.
Bạn có thể xem đường đi của sao chổi trên bầu trời tháng 1 năm 2015 tại bài viết này.
 |
| Bầu trời trong tuần từ 4/1 tới 10/1/2015 |
Chủ nhật, 4/1/2015.
Nếu bạn bỏ lỡ cực điểm mưa sao băng Quadrantid vào rạng sáng 4/1 thì vào rạng sáng 5/1 bạn có thể quan sát lại nó nhưng với số lượng ít hơn, và rạng sáng 5/1 thì có sự xuất hiện của Mặt Trăng cho nên nó sẽ ảnh hưởng ít nhiều tới buổi quan sát của bạn. Mưa sao băng Quadrantid là một cơn mưa sao băng trên mức trung bình với lượng sao băng lên đến 40 sao/giờ. Cơn mưa sao băng này thường diễn ra từ ngày 1/1 đến 5/1 và năm nay đạt cực điểm là vào rạng sáng 4/1.
 |
| Hình ảnh một sao băng Quadrantid xẹt qua bầu trời cùng với ánh trăng trên hồ Yamanaka và núi Phú Sĩ vào lúc 4 giờ 52 phút sáng nay, ngày 4 tháng 1 năm 2015. Tác giả : Kagaya Yutaka. |
Khác với những cơn mưa sao băng khác trong năm với thời gian cực điểm kéo dài nhiều ngày, thời gian cực điểm của mưa sao băng Quarantid thì ngắn và lần này nó xảy ra vào lúc 2 giờ trưa ngày 4 tháng 1 năm 2015 (giờ Sài Gòn), cho nên bạn sẽ không quan sát được vào lúc nó có nhiều sao băng nhất mà bạn chỉ có thể quan sát được trước giờ cực đại của nó, tức là rạng sáng ngày 4, hoặc quan sát vào ngày hôm sau với số lượng sao băng ít hơn.
Tâm điểm của trận mưa sao băng nằm ở khu vực bầu trời gần nhóm sao Bắc Đẩu thuộc chòm sao Ursa Major (Chú chó lớn) và ngôi sao sáng Arcturus của chòm sao Bootes (Thợ săn gấu), nếu như bạn quan sát bầu trời trước năm 1922 thì những vệt sao băng sẽ tỏa ra từ chòm sao cũ là Quadrans Muralis. Chòm sao này được đề ra bởi nhà thiên văn học người Pháp tên Jerome Lalande vào năm 1795 và nó được sử dụng cho tới khi Hiệp hội Thiên văn Quốc tế cho ra mắt danh sách 88 chòm sao hiện đại vào năm 1922, và Quadrans Muralis không có tên trong danh sách này.
Ngoài ra, vào lúc 1 giờ 37 phút trưa ngày 4 tháng 1 năm 2015, địa cầu của chúng ta nằm gần với Mặt Trời nhất trên quỹ đạo năm nay của nó ở khoảng cách là 0,98 AU. Khoảng cách này gần hơn 3% so với khoảng cách trung bình trong năm của chúng, có xảy ra chuyện này là do quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời là một đường oval chớ không phải một đường tròn hoàn hảo.
 |
| Trái Đất và Mặt Trời được chụp hình bởi sứ mệnh ISS Expedition 13 của NASA vào tháng 4 năm 2006. |
Trái Đất hoàn thành một vòng quay quanh Mặt Trời trên đường oval đó và có lúc nó sẽ ra xa hay lại gần Mặt Trời nhất, và khoảng cách gần nhất giữa chúng trong năm 2015 thì rơi vào ngày 4 tháng 1 trong khi khoảng cách xa nhất giữa chúng trong năm 2015 là vào 19 giờ 41 phút ngày 7 tháng 7.
Vào lúc Trái Đất gần Mặt Trời nhất trong năm 2015 thì Mặt Trời nằm ở khu vực chòm sao Sagittarius (Người bắn cung). Mặt Trời bữa nay mọc vào lúc 6 giờ 12 phút sáng và lặn vào lúc 5 giờ 44 phút chiều. Và dĩ nhiên là điều này không ảnh hưởng gì nhiều tới thời tiết hay khí hậu trên địa cầu, nó chỉ gần vậy thôi. Khí hậu trên Trái Đất là do trục của Trái Đất nghiêng chớ không phụ thuộc vào khoảng cách xa hay gần giữa chúng.
1 AU (Astronomical unit) là đơn vị thiên văn, bằng với khoảng cách trung bình từ Trái Đất tới Mặt Trời, tức là 149,6 triệu cây số.
Thứ hai, 5/1/2015.
Trăng tròn tháng 11 âm lịch năm Giáp Ngọ sẽ xảy ra vào lúc 11 giờ 55 phút ngày 5 tháng 1. Nếu như không có tháng 9 nhuần âm lịch thì pha trăng tròn này đã là pha trăng tròn cuối cùng của năm Giáp Ngọ, và đây cũng là pha trăng tròn đầu tiên của năm 2015 dương lịch.
 |
| Fly Me to The Moon. Tác giả : Laurent Laveder. |
Vào thời điểm xảy ra pha trăng rằm, Mặt Trăng sẽ cách chúng ta 397 ngàn cây số. Nó sẽ mọc lên bầu trời vào lúc 6 giờ 5 phút chiều, lên cao nhất trên bầu trời vào nửa đêm và lặn đi vào lúc 5 giờ 47 sáng hôm sau, đều nằm trong chòm sao Gemini (Hai anh em).
Thứ ba, 6/1/2015.
Bữa nay Mặt Trời ở xích kinh 285°, tức là bước vào tiết khí Tiểu hàn. Tiểu hàn bắt đầu tức là tiết khí Đông chí kết thúc, ý nghĩa của tiết khí Tiểu hàn là rét nhẹ. Đây là một trong 6 tiết khí của mùa đông và là một trong 24 tiết khí trong năm theo văn hóa và lịch của Trung Quốc cũng như các nước chịu ảnh hưởng văn hóa từ nước này như Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên (Đại Hàn).
Thứ tư, 7/1/2015.
Nếu như bạn đã quá quen thuộc với cụm sao Pleiades thuộc chòm sao Taurus (Bò vàng) thì bây giờ bạn hãy làm quen với một Pleiades khác nữa, được gọi là Pleiades của phương nam. Nó là một cụm sao mở trong chòm sao Carina (Sống thuyền) với tên gọi chánh thức là IC 2602 hay cụm sao Theta Carinae. Cụm sao này được khám phá bởi nhà thiên văn học người Pháp tên Abbe Louis Lacalle ở Nam Phi vào năm 1751. Nó cách xa chúng ta chừng 479 năm ánh sáng và nó có thể được quan sát bằng mắt thường vì nó có độ sáng biểu kiến là +1,9.
 |
| Cụm sao IC 2602 trong chòm sao Carina chụp vào tháng 12 năm 2009 bởi Đài quan sát Mercedes, Buenos Aires, Argentina. |
Cụm sao này còn được gọi là cụm sao Theta Carinae vì ngôi sao sáng +2,74 độ này cũng thuộc cụm sao và nó là sao sáng nhất của cụm sao. Để tìm ra cụm sao này, bạn hãy nối một đường thẳng khá dài từ trung tâm của chòm sao Crux (Thập tự phương nam) được tạo nên bởi hai đường chéo của 4 ngôi sao trong chòm rồi nối tới sao Canopus thuộc chòm sao Carina (sao Canopus là sao sáng thứ nhì trên bầu trời đêm, sau sao Sirius). Nếu chia đường thẳng đó làm 7 phần thì từ sao Gacrux tới IC 2602 là 2 phần.
 |
| Hình minh họa bầu trời hướng nam lúc 2 giờ sáng ngày 8 tháng 1 năm 2015. |
Vì xung quanh đây ít có sao sáng nổi bật, nên ít có thiên thể nào làm vật chỉ đường tới cụm sao. Nếu như bạn làm theo cách trên không được thì hãy nhìn về bầu trời hướng nam lúc 3 giờ rưỡi sáng trong những ngày từ nay tới 10 tháng 1, rồi cụm sao cách chân trời hướng nam khoảng 15 độ trời chính là IC 2602.
Chòm sao này nằm gần thiên cực nam cho nên nó sẽ hầu như không bao giờ mọc cao quá 40 độ so với chân trời hướng nam khi quan sát ở Việt Nam. Vậy nếu bạn muốn quan sát cụm sao này thì hãy về những nơi thoáng đãng chân trời hướng đông hoặc đứng trên cao, vì cụm sao nằm thấp rất khó quan sát.
Thứ năm, 8/1/2015.
Mặt Trăng sẽ giao hội với hành tinh Mộc vào lúc 12 giờ 38 trưa ngày 8 tháng 1, lúc này cả hai sẽ cách nhau chừng 4°. Vậy buổi tối nay bạn sẽ quan sát được chúng từ sau 8 giờ rưỡi tối ở trong chòm sao Leo (Sư tử), chúng lên cao nhất vào sau nửa đêm và vẫn còn ở cao hơn 30 độ so với chân trời hướng tây khi bình minh tới.
 |
| Hành tinh Mộc giao hội cùng với Mặt Trăng vào ngày 8 tháng 9 năm 2012. Bạn có thể thấy bốn vệ tinh của hành tinh Mộc trong tấm hình này. Chú ý, đây chỉ là hình ảnh minh họa, Mặt Trăng vào tối 8 tháng 1 năm 2015 không phải trăng bán nguyệt như trong hình. Tác giả : Bob King. |
Mặt Trăng có độ sáng là -12,5 trong khi hành tinh Mộc có độ sáng là -2,5. Bạn hãy quan sát chúng qua ống dòm hay kính thiên văn để có cái nhìn rõ ràng hơn.
 |
| Hình minh họa bầu trời đêm hướng đông lúc 9 giờ tối ngày 8 tháng 1 năm 2015. |
Thứ sáu, 9/1/2015.
Tháng 1 này sẽ cho bạn chứng kiến sự trở lại bầu trời buổi sáng trước bình minh của hành tinh Thổ. Bạn hãy dậy sớm vào những ngày đầu năm này, chạy một vòng cho ấm rồi nhìn về bầu trời hướng đông ở gần chân trời để quan sát một hành tinh đang tỏa sáng ở đó, nó có ánh sáng màu vàng trắng và không nhấp nháy nhưng các ngôi sao ở xung quanh. Sẽ là một khởi đầu tốt đẹp cho ngày làm việc của bạn.
 |
| Minh họa bầu trời hướng đông đông nam vào 4 giờ sáng ngày 16 tháng 1 năm 2015. |
Vào những ngày đầu tháng, hành tinh có vành đai này sẽ mọc lên bầu trời hướng đông từ 4 giờ sáng. Rồi tới ngày 16 tháng 1, hành tinh Thổ sẽ dần cao hơn và giao hội với Mặt Trăng vào bầu trời trước bình minh hôm đó ở chòm sao Libra (Cái cân). Sau đó nó sẽ dần di chuyển về hướng đông rồi sẽ vào khu vực chòm sao Scorpius (Bò cạp) vào cuối tháng. Độ sáng biểu kiến trung bình của nó trong cả tháng 1 này la +0,6.
Thứ bảy, 10/1/2015.
Sao chổi C/2014 Q2 (Lovejoy) có độ sáng biểu kiến lớn nhất trong năm là 4,4 vào ngày 10 và 11 tháng 1, nó cách Mặt Trời 1,3 AU, cách địa cầu 0,47 AU (1 AU xấp xỉ 149,6 triệu cây số). Nó sẽ xuất hiện cao 58° so với chân trời hướng đông khi màn đêm vừa buông xuống và sẽ đạt vị trí cao nhất là 82° so với chân trời hướng nam vào 20 giờ rưỡi rồi sẽ thấp dần cho tới 1 giờ 27 sáng 11 tháng 1 khi nó cao 19° so với chân trời hướng tây.
Bạn đừng nhầm lẫn giữa sao chổi C/2014 Q2 (Lovejoy) và 4 sao chổi khác được khám phá bởi nhà thiên văn học Terry Lovejoy là C/2013 R1 (Lovejoy) được quan sát dễ dàng bằng mắt thường vào hai tháng cuối năm 2013, C/2011 W3 (Lovejoy) được phát hiện vào tháng 11 năm 2011 và nó đi qua vành nhật hoa của Mặt Trời, C/2007 K5 (Lovejoy) được khám phá vào tháng 5 năm 2007 và C/2007 E2 (Lovejoy) cũng được khám phá vào năm 2007 nhưng tháng 3.
Bạn có thể xem đường đi của sao chổi trên bầu trời tháng 1 năm 2015 tại bài viết này.
