Bầu trời trong tuần từ 16/11 tới 22/11/2014
Hãy cùng quan sát bầu trời tuần lễ thứ ba của tháng 11 năm 2014 với những thiên thể sáng chói cùng những kỳ quan huyền ảo của bầu trời bạn nhé. Tuần này bạn sẽ quan sát được hành tinh Mộc tỏa sáng cùng với chòm sao Leo (Sư Tử) trên bầu trời bình minh, cụm sao Pleiades (M45) ở vị trí tốt để quan sát, mưa sao băng Leonid hằng năm cùng con sông Ba Giang dài ngoằn ngoèo trên bầu trời hướng đông nam vào buổi tối.
Chủ Nhật, 16/11/2014.
Tỏa sáng với độ sáng biểu kiến –2,1, hành tinh Mộc sẽ ở trong khu vực chòm sao Leo (Sư Tử) từ 2 giờ sáng ở bầu trời hướng đông. Bạn có thể thấy được hành tinh Mộc ở gần những ngôi sao rìa của chòm Sư Tử, điều này làm bạn có thể tưởng tượng ra rằng con sư tử đó đang chuẩn bị ăn lấy hành tinh Mộc. Hãy quan sát qua ống kính thiên văn để thấy rõ đĩa hành tinh dài 38" của hành tinh khí khổng lồ này.
Thứ hai, 17/11/2014.
Mưa sao băng Leonid hằng năm sẽ đạt cực điểm vào rạng sáng ngày mai, 18/11/2014. Bạn vẫn có thể thấy được vài sao băng của cơn mưa sao băng này từ ngày 15 tới 20/11, nhưng rạng sáng 18/11 thì thấy được nhiều hơn. Vào lúc cực đại của nó, sẽ có khoảng 20 vệt sao băng xẹt qua bầu trời mỗi tiếng đồng hồ, tuy nhiên từ 3 giờ sáng thì đã có sự xuất hiện của trăng khuyết cuối tháng nên nó có thể sẽ làm phiền tới buổi quan sát của bạn. Số lượng sao băng cực đại có thể vào lúc cực đại chỉ là 26, nên đây là một cơn mưa sao băng không lớn, nếu bạn rảnh rỗi thì hãy thức quan sát nó, còn không thì thôi, đừng quan sát vì nó có thể ảnh hưởng tới công việc của bạn.
Nếu bạn muốn quan sát thì hãy thức dậy sớm, từ 2 giờ sáng và hướng mắt nhìn về thấp ở chân trời hướng đông, bạn sẽ thấy những vệt sao băng xuất phát ra từ một vị trí gần hành tinh Mộc. Chú ý rằng nơi bạn quan sát phải thật tối và không có mây, mưa che phủ.
Thứ ba, 18/11/2014.
M45 đang ở thời điểm tốt để quan sát. M45 là một cụm sao có tên là Pleiades nằm trong chòm sao Taurus (Con bò vàng). Nó sẽ tỏa sáng với độ sáng biểu kiến là +1,6 từ 18:30 ở chân trời hướng đông, lên cao 76° vào lúc 23:55 và lặn ở chân trời hướng tây lúc 5:15 sáng hôm sau, như vậy, cụm sao M45 để sẵn cho bạn quan sát cả đêm, tháng 11 cũng được gọi là tháng của Pleiades là vì thế.
Thứ tư, 19/11/2014.
Hãy ngước nhìn thẳng lên bầu trời đêm nay để quan sát hai nhóm sao đặc trưng của bầu trời đêm mùa hè và bầu trời đêm mùa đông. Nhóm sao đầu tiên là Hình vuông lớn của con ngựa bay (The Great Square of Pegasus), hình vuông này được tạo nên từ bốn ngôi sao Algenib, Alpheratz, Scheat và Markab của chòm sao Pegasus (Con ngựa bay). Và nhóm sao tiếp theo là Tam giác mùa hè, nó được tạo nên từ ba ngôi sao Vega (sao Chức Nữ), Altair (sao Ngưu Lang) và sao Deneb lần lượt của ba chòm sao Lyra (Thiên Cầm), Aquila (Thiên Ưng) và Cygnus (Thiên Nga).
Từ khi trời vừa tối bạn hãy nhìn thẳng lên trên đỉnh đầu để quan sát được cái hình vuông và thấp hơn bên dưới về hướng tây để quan sát được cái hình tam giác. Nhóm sao Tam giác mùa hè sẽ lặn từ sau 9 giờ tối ở chân trời hướng tây và nhóm sao Hình vuông lớn của con ngựa bay sẽ lặn từ sau 3 giờ sáng cũng ở hướng đó.
Để bắt gặp những nhóm sao này không có gì là khó hết. Đầu tiên bạn hãy xác định cho mình sao Polaris hay còn gọi là sao Bắc cực, nó nằm thấp ở hướng bắc, quanh năm suốt tháng bạn sẽ thấy được ngôi sao này ở vị trí đó mãi. Từ sao Bắc cực hãy kéo một đường thằng lên đi ngang qua ngôi sao Caph của chòm sao Cassiopeia (Thiên hậu) rồi bạn sẽ tới được ngôi sao Alpheratz của hình vuông đó. Những ngôi sao này có độ sáng biểu kiến từ 1,5 tới 3,0, cho nên bạn có thể thấy được nó bằng mắt thường ở những nơi có điều kiện quan sát tốt như không có ánh đèn hay mây che.
Tiếp theo là bạn hãy nối một đường thẳng từ sao Gamma Cassiopeiae là ngôi sao chánh giữa của chòm sao Thiên hậu, đi theo đường thẳng đó qua ngôi sao Caph lúc nãy, rồi cứ đi thẳng và sẽ tới được ngôi sao Deneb của chòm sao Cygnus (Thiên Nga), nó là một đỉnh của Tam giác mùa hè. Nhóm sao Tam giác mùa hè thì rất dễ nhận biết, vì xung quanh đó ít sao sáng cho nên bạn cứ nhìn lên bầu trời một lúc là sẽ thấy ngay một hình tam giác rất đẹp. Ba ngôi sao của hình tam giác này thì sáng, chúng có độ sáng biểu kiến từ không quá 1,3 và là ba trong những ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm.
Thứ năm, 20/11/2014.
Hãy quan sát dòng sông quanh co trên bầu trời đông nam từ khi chòm sao Orion (Thợ săn) mọc lên từ bầu trời hướng đông. Con sông quanh co này là chòm sao Eridanus (Ba Giang), nó có liên quan tới chòm sao Thợ săn vì điểm đầu của con sông là ngôi sao Rigel của chàng thợ săn. Bạn hãy đợi chòm sao Orion mọc lên ở chân trời hướng đông sau 8 giờ tối rồi sau đó uốn lượn từ sao Rigel cho tới sao Achernar - là điểm kết thúc của con sông. Sao Achernar sẽ lặn sớm nhất từ 2 giờ sáng rồi phần còn lại của con sông sẽ lặn đi ở chân trời tây nam vào phần còn lại của đêm.
Eridanus là một trong những chòm sao kéo dài nhất và mờ nhạt nhất. Nó tượng trưng cho dòng sông Nile ở Ai Cập, sông Euphrates ở Tây Á hay dòng sông Po ở Ý. Eridanus đôi khi cũng được gọi là Dòng sông của Đại dương (River of Ocean) vì người Hy Lạp cổ đại cho rằng dòng sông này bao quanh Trái Đất phẳng.
Thứ sáu, 21/11/2014.
Như bạn đã biết, Chòm sao Eridanus (Ba Giang) tượng trưng cho một dòng sông trên bầu trời, đây là chòm sao dành cho bạn khi quan sát ở những nơi thật tối vì nó sẽ không thấy được khi quan sát ở thành phố. Dòng sông Ba Giang bắt đầu từ gần ngôi sao Rigel của chòm sao Orion (Lạp Hộ) và uốn cong ngoằn ngoèo xuống chân trời hướng nam.
Ngôi sao Achernar đánh dấu điểm kết thúc của dòng sông này, ngôi sao này rất khó quan sát từ những nơi có vĩ độ cao ở bắc bán cầu, miền bắc Việt Nam sẽ thấy được ngôi sao này từ khi màn đêm vừa buông xuống trong khi miền nam Việt Nam sẽ quan sát được nó từ khi trời tối cho đến khoảng 9 giờ tối.
Thứ bảy, 22/11/2014.
Mặt Trăng sẽ đạt pha trăng mới vào 19:34 tối 22/11/2014, điều này có nghĩa là bạn sẽ không thể thấy được Mặt Trăng trên bầu trời tối đêm nay. Điều này có nghĩa là bạn có thể quan sát cả bầu trời đêm tối thật tuyệt, hãy dành thời gian quan sát những thiên thể thú vị trong chòm sao Orion nhé.
Chòm sao Orion (Thợ săn) có nhiều thứ hơn là ba ngôi sao thẳng hàng nổi bật mà bạn quan sát mỗi tối. Có một khu vực của chòm sao Orion được gọi là Đám mây Phân tử Orion (Orion Molecular Cloud) chứa nhiều tinh vân thú vị. Ngay bên dưới sao Alnitak (ngôi sao nằm thấp nhất trong ba ngôi sao tạo thành thắt lưng của chàng thợ săn) là Tinh vân Ngọn lửa (Flame Nebula), tinh vân này phát sáng bởi khí hydro hoạt động mạnh mẽ và nó đắm mình trong những đám bụi tối màu. Bên trái thấp, tức là bên phải sao Alnitak là Tinh vân Đầu ngựa (Horsehead Nebula - M42), một đám bụi khí dầy đặc và nó có lẽ là kiểu hình dạng tinh vân chuẩn nhất được công nhận trên bầu trời. Bên phải ở trên của M42 là Tinh vân Orion, một khu vực hỗn loạn khí và bụi, nó thậm chí có thể nhìn thấy được bằng mắt thường nếu bạn quan sát ở nơi tối, không có ánh đèn và thời tiết thật tốt như không có mây, mưa, nơi đây là nơi sản sanh ra những cụm sao mới. Kế ngay bên trái của Tinh vân M42 là một tinh vân phản xạ màu xanh nổi bật và thường được gọi là Running Man, nó có màu xanh như vậy là bởi nó có nhiều ngôi sao màu xanh tươi sáng.
Chòm sao Orion mọc lên ở chân trời hướng đông từ 8 giờ tối và lặn đi khi ánh Mặt Trời lên. Tốt hơn hết bạn hãy sử dụng một cái ống dòm hay ống kính thiên văn để thấy được những thiên thể được nhắc tới trên đây. Nếu bữa nay bạn chưa sửa soạn kịp thì không sao, tụi nó sẵn sàng vào bầu trời buổi tối trước nửa đêm cho bạn chiêm ngưỡng tới tháng 4 năm sau lận nhé.
 |
| Bầu trời trong tuần từ 16/11 tới 22/11/2014 |
Chủ Nhật, 16/11/2014.
Tỏa sáng với độ sáng biểu kiến –2,1, hành tinh Mộc sẽ ở trong khu vực chòm sao Leo (Sư Tử) từ 2 giờ sáng ở bầu trời hướng đông. Bạn có thể thấy được hành tinh Mộc ở gần những ngôi sao rìa của chòm Sư Tử, điều này làm bạn có thể tưởng tượng ra rằng con sư tử đó đang chuẩn bị ăn lấy hành tinh Mộc. Hãy quan sát qua ống kính thiên văn để thấy rõ đĩa hành tinh dài 38" của hành tinh khí khổng lồ này.
 |
| Sư Tử ăn hành tinh Mộc, đây là một hình ghép. Hình ảnh Lion Yawn bởi tác giả Kim Wolhuter và hình ảnh Jupiter by Cassini-Huygens bởi NASA/JPL/University of Arizona. |
 |
| Minh họa bầu trời hướng đông vào lúc 3 giờ sáng ngày 17/11/2014 với hành tinh Mộc nằm trong khu vực chòm sao Leo (Sư Tử). |
Thứ hai, 17/11/2014.
Mưa sao băng Leonid hằng năm sẽ đạt cực điểm vào rạng sáng ngày mai, 18/11/2014. Bạn vẫn có thể thấy được vài sao băng của cơn mưa sao băng này từ ngày 15 tới 20/11, nhưng rạng sáng 18/11 thì thấy được nhiều hơn. Vào lúc cực đại của nó, sẽ có khoảng 20 vệt sao băng xẹt qua bầu trời mỗi tiếng đồng hồ, tuy nhiên từ 3 giờ sáng thì đã có sự xuất hiện của trăng khuyết cuối tháng nên nó có thể sẽ làm phiền tới buổi quan sát của bạn. Số lượng sao băng cực đại có thể vào lúc cực đại chỉ là 26, nên đây là một cơn mưa sao băng không lớn, nếu bạn rảnh rỗi thì hãy thức quan sát nó, còn không thì thôi, đừng quan sát vì nó có thể ảnh hưởng tới công việc của bạn.
 |
| Minh họa bầu trời hướng đông vào lúc 2 giờ sáng ngày 18/11/2014 với hành tinh Mộc nằm trong khu vực chòm sao Leo (Sư Tử) và tâm điểm mưa sao băng Leonid gần đó. |
Nếu bạn muốn quan sát thì hãy thức dậy sớm, từ 2 giờ sáng và hướng mắt nhìn về thấp ở chân trời hướng đông, bạn sẽ thấy những vệt sao băng xuất phát ra từ một vị trí gần hành tinh Mộc. Chú ý rằng nơi bạn quan sát phải thật tối và không có mây, mưa che phủ.
Thứ ba, 18/11/2014.
M45 đang ở thời điểm tốt để quan sát. M45 là một cụm sao có tên là Pleiades nằm trong chòm sao Taurus (Con bò vàng). Nó sẽ tỏa sáng với độ sáng biểu kiến là +1,6 từ 18:30 ở chân trời hướng đông, lên cao 76° vào lúc 23:55 và lặn ở chân trời hướng tây lúc 5:15 sáng hôm sau, như vậy, cụm sao M45 để sẵn cho bạn quan sát cả đêm, tháng 11 cũng được gọi là tháng của Pleiades là vì thế.
Thứ tư, 19/11/2014.
Hãy ngước nhìn thẳng lên bầu trời đêm nay để quan sát hai nhóm sao đặc trưng của bầu trời đêm mùa hè và bầu trời đêm mùa đông. Nhóm sao đầu tiên là Hình vuông lớn của con ngựa bay (The Great Square of Pegasus), hình vuông này được tạo nên từ bốn ngôi sao Algenib, Alpheratz, Scheat và Markab của chòm sao Pegasus (Con ngựa bay). Và nhóm sao tiếp theo là Tam giác mùa hè, nó được tạo nên từ ba ngôi sao Vega (sao Chức Nữ), Altair (sao Ngưu Lang) và sao Deneb lần lượt của ba chòm sao Lyra (Thiên Cầm), Aquila (Thiên Ưng) và Cygnus (Thiên Nga).
 |
| Minh họa bầu trời hướng tây bắc vào 9 giờ tối ngày 19/11/2014. Nhóm sao Tam giác mùa hè đang dần lặn xuống chân trời hướng tây và sau đó là nhóm sao Hình vuông lớn của con ngựa bay cũng sẽ lặn theo. |
Từ khi trời vừa tối bạn hãy nhìn thẳng lên trên đỉnh đầu để quan sát được cái hình vuông và thấp hơn bên dưới về hướng tây để quan sát được cái hình tam giác. Nhóm sao Tam giác mùa hè sẽ lặn từ sau 9 giờ tối ở chân trời hướng tây và nhóm sao Hình vuông lớn của con ngựa bay sẽ lặn từ sau 3 giờ sáng cũng ở hướng đó.
Để bắt gặp những nhóm sao này không có gì là khó hết. Đầu tiên bạn hãy xác định cho mình sao Polaris hay còn gọi là sao Bắc cực, nó nằm thấp ở hướng bắc, quanh năm suốt tháng bạn sẽ thấy được ngôi sao này ở vị trí đó mãi. Từ sao Bắc cực hãy kéo một đường thằng lên đi ngang qua ngôi sao Caph của chòm sao Cassiopeia (Thiên hậu) rồi bạn sẽ tới được ngôi sao Alpheratz của hình vuông đó. Những ngôi sao này có độ sáng biểu kiến từ 1,5 tới 3,0, cho nên bạn có thể thấy được nó bằng mắt thường ở những nơi có điều kiện quan sát tốt như không có ánh đèn hay mây che.
Tiếp theo là bạn hãy nối một đường thẳng từ sao Gamma Cassiopeiae là ngôi sao chánh giữa của chòm sao Thiên hậu, đi theo đường thẳng đó qua ngôi sao Caph lúc nãy, rồi cứ đi thẳng và sẽ tới được ngôi sao Deneb của chòm sao Cygnus (Thiên Nga), nó là một đỉnh của Tam giác mùa hè. Nhóm sao Tam giác mùa hè thì rất dễ nhận biết, vì xung quanh đó ít sao sáng cho nên bạn cứ nhìn lên bầu trời một lúc là sẽ thấy ngay một hình tam giác rất đẹp. Ba ngôi sao của hình tam giác này thì sáng, chúng có độ sáng biểu kiến từ không quá 1,3 và là ba trong những ngôi sao sáng nhất bầu trời đêm.
Thứ năm, 20/11/2014.
Hãy quan sát dòng sông quanh co trên bầu trời đông nam từ khi chòm sao Orion (Thợ săn) mọc lên từ bầu trời hướng đông. Con sông quanh co này là chòm sao Eridanus (Ba Giang), nó có liên quan tới chòm sao Thợ săn vì điểm đầu của con sông là ngôi sao Rigel của chàng thợ săn. Bạn hãy đợi chòm sao Orion mọc lên ở chân trời hướng đông sau 8 giờ tối rồi sau đó uốn lượn từ sao Rigel cho tới sao Achernar - là điểm kết thúc của con sông. Sao Achernar sẽ lặn sớm nhất từ 2 giờ sáng rồi phần còn lại của con sông sẽ lặn đi ở chân trời tây nam vào phần còn lại của đêm.
 |
| Chòm sao Ba Giang xuất phát từ sao Rigel của chòm Lạp Hộ. Tác giả : Jimmy Westlake. |
Eridanus là một trong những chòm sao kéo dài nhất và mờ nhạt nhất. Nó tượng trưng cho dòng sông Nile ở Ai Cập, sông Euphrates ở Tây Á hay dòng sông Po ở Ý. Eridanus đôi khi cũng được gọi là Dòng sông của Đại dương (River of Ocean) vì người Hy Lạp cổ đại cho rằng dòng sông này bao quanh Trái Đất phẳng.
Thứ sáu, 21/11/2014.
Như bạn đã biết, Chòm sao Eridanus (Ba Giang) tượng trưng cho một dòng sông trên bầu trời, đây là chòm sao dành cho bạn khi quan sát ở những nơi thật tối vì nó sẽ không thấy được khi quan sát ở thành phố. Dòng sông Ba Giang bắt đầu từ gần ngôi sao Rigel của chòm sao Orion (Lạp Hộ) và uốn cong ngoằn ngoèo xuống chân trời hướng nam.
 |
| Minh họa bầu trời hướng tây bắc vào 10 giờ khuya ngày 21/11/2014. Chòm sao Orion đã mọc lên và bên cạnh đó là chòm sao Eridanus. |
Ngôi sao Achernar đánh dấu điểm kết thúc của dòng sông này, ngôi sao này rất khó quan sát từ những nơi có vĩ độ cao ở bắc bán cầu, miền bắc Việt Nam sẽ thấy được ngôi sao này từ khi màn đêm vừa buông xuống trong khi miền nam Việt Nam sẽ quan sát được nó từ khi trời tối cho đến khoảng 9 giờ tối.
Thứ bảy, 22/11/2014.
Mặt Trăng sẽ đạt pha trăng mới vào 19:34 tối 22/11/2014, điều này có nghĩa là bạn sẽ không thể thấy được Mặt Trăng trên bầu trời tối đêm nay. Điều này có nghĩa là bạn có thể quan sát cả bầu trời đêm tối thật tuyệt, hãy dành thời gian quan sát những thiên thể thú vị trong chòm sao Orion nhé.
Chòm sao Orion (Thợ săn) có nhiều thứ hơn là ba ngôi sao thẳng hàng nổi bật mà bạn quan sát mỗi tối. Có một khu vực của chòm sao Orion được gọi là Đám mây Phân tử Orion (Orion Molecular Cloud) chứa nhiều tinh vân thú vị. Ngay bên dưới sao Alnitak (ngôi sao nằm thấp nhất trong ba ngôi sao tạo thành thắt lưng của chàng thợ săn) là Tinh vân Ngọn lửa (Flame Nebula), tinh vân này phát sáng bởi khí hydro hoạt động mạnh mẽ và nó đắm mình trong những đám bụi tối màu. Bên trái thấp, tức là bên phải sao Alnitak là Tinh vân Đầu ngựa (Horsehead Nebula - M42), một đám bụi khí dầy đặc và nó có lẽ là kiểu hình dạng tinh vân chuẩn nhất được công nhận trên bầu trời. Bên phải ở trên của M42 là Tinh vân Orion, một khu vực hỗn loạn khí và bụi, nó thậm chí có thể nhìn thấy được bằng mắt thường nếu bạn quan sát ở nơi tối, không có ánh đèn và thời tiết thật tốt như không có mây, mưa, nơi đây là nơi sản sanh ra những cụm sao mới. Kế ngay bên trái của Tinh vân M42 là một tinh vân phản xạ màu xanh nổi bật và thường được gọi là Running Man, nó có màu xanh như vậy là bởi nó có nhiều ngôi sao màu xanh tươi sáng.
 |
| Orion cùng những đám bụi, khí và những ngôi sao. Bản quyền hình ảnh : Roberto Colombari, Robert Gendler & Federico Pelliccia; Dữ liệu : DSS PLOSS II. |
Chòm sao Orion mọc lên ở chân trời hướng đông từ 8 giờ tối và lặn đi khi ánh Mặt Trời lên. Tốt hơn hết bạn hãy sử dụng một cái ống dòm hay ống kính thiên văn để thấy được những thiên thể được nhắc tới trên đây. Nếu bữa nay bạn chưa sửa soạn kịp thì không sao, tụi nó sẵn sàng vào bầu trời buổi tối trước nửa đêm cho bạn chiêm ngưỡng tới tháng 4 năm sau lận nhé.
